NOORDOOST-FRIESLAND – Met hart en ziel zetten ze zich al jaren in voor hun boerenbedrijf, maar ook voor het Agrarisch Collectief Waadrâne waarin boeren met hart voor de natuur samenwerken in Noordoost-Friesland. Het viel Hans Kroodsma uit Jannum en Corrie Terpstra uit Ee dan ook rauw op hun dak toen de inmiddels beruchte stikstofkaart werd gepubliceerd. ,,Foar it earst yn myn libben tocht ik: wol ik dit noch wol?’’
Lees verder onder de foto.
Kom mar leave, wy binne yn dit lân net mear wolkom’, zo staat er op het spandoek voor de boerderij van Wijtze en Corrie Terpstra in Ee met daarop een afbeelding van een koe en een kalf. Bij Hans Kroodsma hangt de vlag op de kop op het erf bij wijze van stil protest. ,,Wy binne hielendal net fan it protestearjen en ha ek net meidien oan de demonstraasjes. Ik wol net dat oare minsken der te bot lêst fan ha. Mar dit fielde sá ûnrjochtfeardich’’, stelt Hans Kroodsma. Volgens de stikstofkaart moet de uitstoot van stikstof bij zijn bedrijf met 47 procent omlaag. ,,Ik ha gjin idee wat ik dwaan moat om dat foar inoar te krijen. Der wurde hielendal gjin rjochtlinen meijûn, der wurdt nergens rekken mei hâlden en ek de provinsjale polityk wurdt oerslein. Wy wurkje altyd al super ekstinsyf dus no tink ik, wat wolle se fan ús?’’
Ook Wijtze en Corrie zitten vlakbij het gebied dat moet inkrimpen. ,,Wy sitte hjir achter de Saatsenwei. Mar eins wol ik dy kaart net iens sjen. Ik fyn it sá ûnearlik. Ha wy hjir no ús hiele libben foar wrotten? It fielt net as wurdearring.’’
‘De stikstofkrisis is in probleem fan de hiele maatskippij’
Wat Corrie Terpstra en Hans Kroodsma misschien nog het meest tegen de borst stuit is dat boeren als enige sector enorm moeten inkrimpen. ,,Begjin net mei ien sektor, mar kom mei in totaalplan. Elkenien moat wat dwaan, de stikstofkrisis is in probleem fan de hiele maatskippij. Alle oare sektoaren krije wol perspektyf. De oerheid mjit mei twa maten.’’
De boeren staan er open voor om mee te werken als er wat moet gebeuren om de uitstoot van stikstof te reduceren. Maar dan wel op basis van betrouwbare meetgegevens en niet op basis van aannames in rekenmodellen, stelt Corrie. ,,En dan wol yn oerlis mei de sektor. Der gebeurt al in dien. No wurdt der samar in kaartsje de wrâld ynslingere sûnder onderskeid te meitsjen. Der binne boeren dy’t 95% ynkrimpe moatte. Dat betekent einde bedriuw, sûnder ek mar perspektyf te bieden. Dan hast gewoan pech datst op it ferkearde plak fan it kaartsje stiest.’’
‘Foar it earst yn myn libben tocht ik: wol ik dit nog wol?
‘Wêr dogge wy it foar?’
Hans en Corrie zetten zich inmiddels zeven jaar in voor Agrarisch Collectief Waadrâne, hij is voorzitter en zij penningmeester en coördinator. Hans heeft als melkveehouder in Jannum 150 melkkoeien, 85 hectare land, waarvan 35 hectare gebruikt wordt voor weidevogelbeheer. Hij vindt het prachtig om als boer samen te werken met de natuur en heeft onlangs besloten om biologisch te gaan werken. Corrie is samen met haar man akkerbouwer en melkveehouder in Ee. Ze hebben 130 melkkoeien met jongvee, 100 hectare land, waarvan 11 hectare voor akkervogelbeheer en 15 hectare voor weidevogelbeheer. Corrie geniet ervan om de biodiversiteit in de agrarische sector te vergroten en ook anderen daarin te motiveren. ,,Wy ha der mei it kollektyf in soad enerzjy ynstutsen. No freegje wy ús ôf: wêr dogge we it eins foar?’’, zegt Corrie.
Hans begint zelfs weleens te twijfelen of het misschien beter is om helemaal te stoppen. ,,Dêr hie ik noch noait earder oan tocht want ik fûn myn wurk altyd prachtich. Bist altyd mei it bedriuw oan ‘e gong, mei ynfestearen, mei de takomst.’’ Ook Corrie en haar man hebben altijd een beeld voor ogen van hoe ze hun bedrijf willen ontwikkelen. Dat valt nu weg. ,,Wy wolle witte of der echt in probleem is, want der is noait goed metten by de natuergebieten. As der echt in probleem is, dan binne wy wol bereid ús part by te dragen. Mits der in fertsjinmodel is en alle oare sektoaren ek hun stientsje bydrage.’’
Het gesprek aangaan
Volgens de beide boeren hebben we hier in Nederland een luxeprobleem dat we vruchtbare grond niet gebruiken voor voedsel. Hun boerderijen stammen beide uit 1900 en als ze terugkijken zijn er heel wat ontwikkelingen geweest. Na de Tweede Wereldoorlog was er weinig te eten en moesten boeren zoveel mogelijk produceren. Hans: ,,No konsumearje we as maatskippij tefolle. Dêr leit it probleem. En as boeren fertsjinne we al net folle, dat kin net noch minder.’’ Corrie verbaast zich erover dat het kabinet 25 miljard euro heeft gereserveerd voor de vermindering van de stikstofuitstoot in de landbouw. ,,Dat jild kinst sa goed op in oare manier brûke. En de hiele ‘voedselvoorziening’ jouwe se fuort. Dat dogge je dochs net?’’
Hoe nu verder, dat is de grote vraag. Volgens de boeren is het verloop van boeren er al op een natuurlijke manier. Bovendien kunnen boeren door klaver in het graslandmengsel op te nemen besparen op kunstmest. ,,Dat soarte natuerlike prosessen kinne helpe om stikstof te ferminderjen. Ek binne der technyske oplossings en kin der mei ynnovaasje de nedige reduksje realisearre wurde. Sa kinst de natuer har wurk dwaan litte sûnder minder te produsearjen’’, stelt Hans. Corrie zou meer het gesprek wil-len aangaan met lectoren en wetenschappers. ,,Wy kinne fan hun leare, mar sy ek fan ús út de praktyk wei.’’ Het belangrijkste vinden de boeren dat er nu eens goed over de lange termijn wordt nagedacht.
‘Boeren dogge in protte foar de doarpen. Sjoch allinnich mar nei de wurkgelegenheid’
Steun uit de dorpen
Het doet Corrie en Hans goed dat ze vooral vanuit de kleinere dorpen steun krijgen. ,,As ik troch in doarp ryd dêr’t de helte fan de minsken de flagge op de kop hingjen ha jout dat in goed gefoel’’, zegt Hans. Corrie voegt eraan toe dat inwoners van het platteland maar al te goed in de gaten hebben dat de invloed groot is als de boeren uit hun dorp verdwijnen. ,,Boeren dogge in protte foar de doarpen. Sjoch allinnich mar nei de wurkgelegenheid.’’
Ondertussen gaat het werk op de boerderij gewoon door. Misschien maar goed ook, voor boeren als Hans en Corrie is dat misschien wel hun redding. Toch blijft het gevoel van onzekerheid over de toekomst knagen. Rendeert het ooit weer? En wat staat ons nog meer te wachten? Zelfs de kinderen van Hans die acht en zes jaar oud zijn maakten zich al wat zorgen toen ze hoorden dat ‘de boeren fuort moatte’. ,,Moatte wy dan ek fuort?’’
