De wereld die achter de hoge muren van een gevangenis schuilgaat, is voor de meeste mensen onbekend terrein. Dat geldt niet voor Marieke. Zij is al meer dan acht jaar vrijwilliger bij Gevangenenzorg Nederland. Iedere maand gaat ze op bezoek en is ze een luisterend oor voor gedetineerden. Haar oprechte aandacht resulteert vaak in verrassende, pure gesprekken. „We hebben het eigenlijk nooit over het weer.”
Buch in de bajes. Ewout in de Cel. Achter Tralies. Het zijn allemaal goed scorende tv-programma’s die ons als publiek een kijkje geven in het leven van Nederlandse gedetineerden. Want laten we eerlijk zijn: stiekem zijn we allemaal wel een beetje nieuwsgierig naar het leven achter de tralies. „Ik was dat ook”, geeft Marieke toe. „Maar dan met een andere invalshoek. Ik wilde niet alleen rondkijken, maar ook echt van betekenis zijn.”
Gerechtigheid en barmhartigheid
„Ik las ooit een boek over het leven in een tbs-instelling en ontdekte dat er bezoekvrijwilligers bestaan. Dit zijn vrijwilligers die op bezoek gaan bij gedetineerden om een luisterend oor te bieden”, vertelt Marieke. „Dat doen ze zonder vooroordelen of stigma’s, maar puur en alleen om iets te betekenen voor mensen die vaak nog weinig sociale contacten hebben. Soms zijn deze vrijwilligers de enige bezoekers voor gedetineerden of tbs-patiënten. Dat raakte me enorm. Ik had een heel sterk gevoel dat ik iets moest gaan doen voor deze doelgroep. Ik ben op onderzoek uitgegaan en kwam zo terecht bij Gevangenenzorg Nederland in Zoetermeer.”
Gevangenenzorg Nederland is een christelijke vrijwilligersorganisatie die zich inzet voor (ex)gedetineerden en tbs-patiënten, maar ook ondersteuning biedt aan achterblijvers zoals partners, kinderen of ouders van gedetineerden. „Eén van hun overtuigingen is dat gerechtigheid óók vraagt om barmhartigheid. Dus dat er naast de straf ook aandacht is voor herstel en vergeving. Dat sluit aan bij waar ik in geloof. Ik was al langere tijd op zoek naar een manier om meer van betekenis te zijn voor de maatschappij. Gevangenenzorg Nederland kwam exact op het juiste moment op mijn pad.”
Op afstand maar toch dichtbij
En dus besluit Marieke zich aan te melden als vrijwilliger. Daarvoor gaat ze eerst op kennismakingsgesprek in Zoetermeer. „Zo’n vrijwilligersfunctie is niet niks. Vandaar dat Gevangenenzorg Nederland alle vrijwilligers uitnodigt voor een gesprek waarin ze vertellen over hun drijfveren. Doel is om te kijken of jouw persoonlijke drijfveren passen bij die van de organisatie. Om je niet in het diepe te gooien, start je eerst met een training. Daarin leer je over ons rechtssysteem, maar ontdek je ook hoe een gevangenis eruit ziet en wat de regels zijn. En uiteraard oefen je met gespreksvormen en de combinatie van afstand houden maar toch dichtbij durven te zijn.”
Afstand houden, maar toch dichtbij zijn: het is in een notendop de uitdaging die Marieke aangaat als ze acht jaar geleden haar eerste aanvraag als bezoekvrijwilliger krijgt.
„Ik had bedacht dat ik eerst in een reguliere gevangenis aan de slag wilde. Een tbs-instelling leek me iets te heftig om mee te beginnen. En toch was dat de eerste aanvraag die ik kreeg”, lacht ze. „Ik heb er een hele tijd mee geworsteld, zeker omdat het mijn eerste contact zou zijn en ik verder nog geen ervaring met dit werk had. Uiteindelijk gaf mijn geloof de doorslag. Vanuit mijn christelijke achtergrond strookte het niet om naastenliefde op een weegschaal te leggen en dat wel voor de één maar niet voor de ander te tonen. Vandaar dat ik uiteindelijk ja heb gezegd. En ik heb er geen moment spijt van gehad.”
“Ik wil het verschil maken voor mensen aan de rand van de samenleving”
Een lichtpuntje mogen zijn
Meer dan vijf jaar lang gaat Marieke iedere maand op bezoek bij een tbs-patiënt. „Er was gelijk een klik. Vanaf het allereerste moment waren onze gesprekken puur en eerlijk. We hebben het in die vijf jaar eigenlijk nooit over het weer gehad, maar altijd over zaken die er daadwerkelijk toe doen. Gesprekken over het leven binnen de muren, de dingen buiten. Soms verder dan dat, over het leven hierna. Daarbij draaiden de gesprekken natuurlijk niet om mezelf, maar was ik vooral een luisterend oor voor zijn verhalen. ‘Jij bent voor mij echt dat lichtpuntje geweest’, vertelde hij me toen hij naar buiten mocht. Er écht voor iemand zijn, dat was voor mij de reden om dit vrijwilligerswerk te gaan doen.”
Inmiddels is Marieke actief als vrijwilliger in de gevangeniswereld. Samen met een team vrijwilligers organiseert ze meet -ups. Elke week gaat er een tweetal vrijwilligers de gevangenis in. Dit zijn laagdrempelige momenten waarop gedetineerden kunnen aanschuiven voor een kop koffie en een goed gesprek. „Dit is een heel andere manier van contact”, legt ze uit. „Gedetineerden kunnen aanschuiven als ze dat zelf willen. Er zijn hier dus minder één-op-ééngesprekken, al komt dat ook zeker voor.”
’s Ochtends houden ze een meet-up in het huis van bewaring, waar gedetineerden relatief kort verblijven in afwachting van een uitspraak van de rechter. „Hier kom je mannen tegen van 18 tot bij wijze van spreken 80 jaar. De sfeer is hier elke keer weer anders. De groepssamenstelling verandert elke week en deze mannen zitten in een spannende fase van hun proces. Dat maakt het voor hen een hele onrustige tijd. Door onze aanwezigheid kunnen ze even hun hart luchten en krijgen ze oprechte aandacht voor hun verhaal zonder oordelen. Naast een bakje koffie met wat lekkers hopen we dat we hen
mogen laten zien dat ze waardevol zijn en dat ook zij er toe doen.” ’s Middags organiseren ze een meet-up op de vadervleugel, waar gedetineerden zitten die vader zijn en in aanmerking komen om op deze afdeling te verblijven, omdat ze zich binnen de muren onberispelijk hebben gedragen én actief mee willen werken aan hun rol als vader. „Er is echt een verschil in sfeer tussen de ochtend en de middag. Waar we in de ochtend elke keer weer nieuwe gezichten zien en het meestal ook wat onrustiger is, zien we in de middag vaak overwegend vaste gezichten. Ook hier verlopen de gesprekken ongedwongen onder het genot van een bakje koffie. ’s Middags zijn de gespreken vaak een stuk serieuzer en kunnen ze ook flink de diepte in gaan. We krijgen ook regelmatig van de gedetineerden te horen dat onze komst enorm gewaardeerd wordt en dat zij zich door onze aanwezigheid echt weer mens voelen.”
“De kunst is om niet in hokjes te denken. Zelfs niet in de gevangenis!”
Luisteren zonder vooroordelen
Regelmatig krijgt Marieke de vraag of het niet enorm spannend is, als vrouw in een echte mannenwereld. „Elke keer wanneer ik naar een afspraak rijd, denk ik bij mezelf: waarom doe ik dit? Natuurlijk is er toch altijd een bepaalde spanning, omdat elk bezoek weer anders verloopt weet je nooit hoe de dag eruit zal zien”, geeft ze toe. „Maar als ik dan na afloop weer in de auto stap, is er dat dankbare gevoel. Het gevoel dat ik het verschil voor iemand heb kunnen maken gewoon door er te zijn en te luisteren. Ik ben ervan overtuigd dat die spanning die ik vooraf voel, ook goed is. Daardoor blijf je alert. Je bent tenslotte in een omgeving waar mensen niet vrijwillig verblijven. Ik let altijd op signalen dat de sfeer om kan slaan, ik houd automatisch de mensen om me heen in de gaten en weet precies waar de deur is. Maar bang ben ik gelukkig nog nooit geweest.”
Een heel enkele keer krijgt Marieke buiten de muren van de gevangenis negatieve reacties op haar werk als vrijwilliger. „Mensen wijzen me er dan op dat het eigen schuld van de gevangenen is dat ze daar zitten en dat ik hun leven niet kan veranderen. Dat raakt me en zet me wel aan het denken. Soms denk ik dan wel eens: ben ik naïef? Maar nee, dit is geen naïeve ingeving, maar een bewuste keuze om er juist te zijn voor mensen aan de rand van de samenleving. Voor mij is de mens belangrijk, niet zijn strafblad. Luisteren zonder vooroordelen, maar met een open vizier. De kunst is om niet in hokjes te denken. Zelfs niet in de gevangenis!”
