‘Elk jier op 4 maaie komt it ferhaal fan Kassel wer boppe’
DE WESTEREEN – Aan de slaapkamerdeur in z’n appartement in woonzorgcentrum Brugchelencamp hangen tien- tallen verjaardagskaarten. Op 8 april vierde Andries Meijer z’n 102e verjaardag. Ondanks die hoge leeftijd zijn z’n herinneringen nog haarscherp. Zeker tijdens dodenherdenking op 4 mei gaan z’n gedachten vaak weer terug naar de tijd dat hij als dwangarbeider naar Duitsland moest. ,,Ik hie gjin oare kar.’’
Wie Andries Meijer monter aan de keukentafel ziet zitten, een potje schaak spelend op z’n laptop, zou hem zeker niet ouder dan een jaar of tachtig schatten. Toch mocht hij op 8 april maar liefst 102 kaarsjes uitblazen. Een bijzonder moment, want daarmee is Meijer officieel de oudste man van Dantumadiel. Naast de vele verjaardagskaarten aan de slaapkamerdeur prijkt ook een grote foto uit de krant waarop hij op z’n 102e verjaardag samen met wethouder Gerben Wiersma in de camera lacht. ,,Moai net?’’, grijnst hij.
Een donker hoofdstuk
In die 102 jaar dat Meijer op deze wereld is, veranderde er heel wat. Zo maakte hij de maanlanding van as- tronauten Neil Armstrong, Edwin ‘Buzz’ Aldrin en Michael Collin in 1969 mee, was hij getuige van de komst van de mobiele telefoon in 1983, tien jaar later gevolgd door de introductie van het internet. Tussen al die mijlpalen schuilt één donker hoofdstuk: de Tweede Wereldoor- log. Een periode waarin hij als jon- geman van 22 jaar naar Duitsland moest als gastarbeider.
,,Ik wurke destiids as arbeider yn it suvelfabryk yn Gytsjerk’’, begint hij z’n verhaal. ,,By it útbrekken fan de oarloch wie ik 19 jier. Doe’t de striid al mar langer duorre, hienen de Dút- sers hieltyd mear ferlet fan minsken dy’t yn Dútslân de boel draaiende hâlde koenen. Jonges lykas ik.’’ En zo komt het dat de directeur van de zuivelfabriek in Gytsjerk een oproep krijgt om namen door te geven van werknemers die als dwangarbeider in Duitse fabrieken aan de slag moe- ten. De directeur geeft onder andere de naam van Meijer door. ,,De bêste man sil wol net oars kind ha, moatst mar tinke.’’
Brief op de mat
En dus valt er in 1943 een brief op de mat in huize Meijer waarin de Duitsers Andries oproepen om zich te melden bij de locomotievenfabriek van Henschel in de Duitse stad Kas- sel. In de fabriek worden naast loco- motieven ook vliegtuigen gebouwd voor de Luftwaffe. Meijer heeft al- les behalve trek in een baan voor de Duitsers, maar onder dreiging dat soldaten anders z’n vader oppakken, reist hij eind 1943 met de trein naar Kassel. ,,Ik siet yn in wagon mei noch in pear Friezen en in protte Hollan- ners. Allegear jonge baaskes dy’t gjin idee hienen wat har te wachtsjen stie.’’
‘Ik siet yn de trein mei noch in pear Friezen. Allegear jonge baaskes dy’t gjin idee hienen wat har te wachtsjen stie.’
Bij aankomst in Kassel worden alle nieuwe werkkrachten ingekwartierd in grote barakken. ,,Alles wie strak regele’’, weet Meijer nog goed. Zelf wordt hij ingedeeld bij de groep mannen die vliegtuigmotoren moet bouwen. Al snel maakt hij zich de techniek van de motoren eigen. Aan sabotage van zo’n vliegtuigmotor denkt hij af en toe, maar als een Ita- liaanse dwangarbeider stiekem een schroevendraaier in de motor stopt, wordt hij per direct geëxecuteerd. ,,Doe liet ik it wol út myn holle om dat ek te dwaan.’’
Schrikbewind in de fabriek
Onder de dwangarbeiders groeit de wens dat Hitler zo snel mogelijk een kopje kleiner wordt gemaakt. Meijer herinnert zich nog exact de dag van de aanslag op Hitler in juli 1944. ,,It nijs gong as diggelfjoer troch it fabryk. Der wie in oanslach west op Hitler! Der wienen jonges dy’t stiene te jui- chen. Dat duorre mar efkes, want se waarden fuortendaliks meinaam. Wy ha se net wer sjoen. Wat der krekt mei harren bard is? Ik wit it net. Nei in konsintraasjekamp, moatst mar rek- kenje.’’
Ondanks dat schrikbewind omschrijft Meijer de omstandigheden in de fa- briek verder als ‘relatief veilig’. ,,Wy waarden fierder goed behannele troch de Dútsers. In protte fan dy foarman- nen dienen ek mar gewoan harren wurk. Der wienen heiten by dy’t sels harren soannen ferlern hienen yn de oarloch. Oft ik ea benaud west ha dat se ús in gewear omhingje soenen om mei te fjochtsjen? Nee, eins net. Ik hie ommers noch nea yn it leger sitten. Dus wat hienen se oan my hân? As arbeider wie ik fan folle mear wearde.’’
Bombardementen op Kassel
Toch herinnert Meijer zich ook ang- stige momenten. ,,It fabryk fan Hen- schel wie in wichtich ‘doelwit’ foar de geallieerden’’, leit er út. ,,Meardere kearen binne der bombardeminten op de stêd west. By ien fan dy bombarde- minten waard in
grut part fan de stêd fuortfage. Dat wie sa’n 20 kilometer fan ús ôf. Dat nijs berikte ús heit en mem yn Fryslân fansels ek. Ik ha de folgjende deis fuortendliks in brief- kaart skreaun om te fertellen dat my neat mankearde.’’
Ook het heftige vuurgevecht in april 1945 staat Meijer nog helder voor de geest. Tijdens een bloedige strijd sla- gen de geallieerden erin om de stad Kassel te veroveren. ,,Trije dagen lang sieten wy yn in bunker. Doe kaam it nijs dat de Amearikanen wûnen hie- nen. Ek al siet it ein fan de oarloch der al langere tiid oan te kommen, dochs fielde it ûnwerklik. Samar ynienen wie ik frij om te gean en te stean wêrt ik mar woe.’’
‘Wy krigen allegearre in kreas pak fan it Reade Krús, sadat wy thús goed foar de dei komme koenen’
Een net pak van het Rode Kruis
De bevrijding van Kassel betekent echter niet dat Meijer gelijk naar huis kan. ,,Wy wienen yn april yn Dútslân al befrijd, mar yn Nederlân duorre dat noch oant maaie’’, legt hij uit. ,,Fia Luxemboarch binne wy nei Nederlân reizige mei it Reade Krús. Wy krigen allegearre in kreas pak, sadat wy thús goed foar de dei komme koenen.’’
En zo gebeurt het dat Andries Meijer zijn ouders in mei 1945 na 2,5 jaar weer in de armen kan sluiten. Meijer ziet nog de tranen die over de wangen van z’n moeder biggelen als hij zich thuis in keurig kostuum meldt. Toch voelt het ook onwennig na zoveel tijd. ,,It iennige kontakt dat wy mei inoar hân hienen, gong al dy jierren fia de post. En sa no en dan krige ik fan ús heit en mem in pakketsje mei wat lek- kers. Meastentiids roggebrea, want dat koe langere tiid bewarre wurde.’’
Het vertellen meer dan waard
Nu, 78 jaar later denkt Meijer niet vaak meer aan dit donkere hoofdstuk in z’n leven. ,,Allinnich by de deade- betinking op 4 maaie komt it ferhaal fan Kassel wer efkes boppe. It bliuwt in bysûnder ferhaal, dat ik ek oan ús bern en de bernsbern ferteld ha. Sokke ferhalen moatte wy net ferjitte. Krekt lyk as alle oare oarlochsferhalen.’’
