Vier jaar in Afghanistan wonen; er zullen maar weinig mensen zijn die deze wens op hun lijstje hebben staan. Bette Dam (39) uit Kollumer- zwaag deed het. Ze leefde vier jaar in het land waar machtige Westerse legers vochten, maar verloren doordat ze nauwelijks met Afghanen spraken. “Ik koe dêr mei eltsenien prate en it helpt benammen dat ik út in doarp út Fryslân kom. Doarpelingen yn Afganistan binne eins krekt as de minsken yn elk doarp.”
Zoek de naam ‘Bette Dam’ op in Google en je komt vrijwel meteen haar laatste boek tegen dat eind februari verscheen: ‘Op zoek naar de vijand’ over oud-talibanleider mullah Omar. Het boek vertelt het verhaal van de talibanleider, die jarenlang een van de belangrijkste vijanden van de Verenigde Staten was. Naast schrijver is Bette bovendien een veelgevraagd Afghanistanexpert in Nederlandse en internationale media en geeft ze col- leges over Afghanistan aan de École de Sciences politiques in Parijs.
Teleurstelling vermijden
Wie haar CV doorleest, verwacht een levensverhaal van een meisje in Kollumerzwaag dat al vroeg de wereld wilde zien. “Ik wilde dat wel, maar was ook onzeker”, lacht Bette. “Na de havo moest ik een vervolgstudie kiezen. Ik weet nog dat ik met dat boek vol opleidingen op schoot zat en maar geen keuze kon maken. Journalistiek in Zwolle leek me stiekem het aller- mooiste, maar ik wist dat ik daar voor een ballotagecommissie moest ver- schijnen. Dat vond ik doodeng. Om de teleurstelling van een eventuele afwijzing te vermijden, heb ik gekozen voor de studie Communicatie, veilig in Groningen, wat toen al een groot avontuur voor mij was.”
Toch blijft het journalistieke vak aan haar trekken. Als stage belandt Bette als Communicatiestudente bij het nieuwsprogramma van SBS6. “Daar- voor moest ik naar Amsterdam”, vertelt ze. “Dat is achteraf gezien een heel belangrijke stap in mijn leven geweest. Ineens zat ik in de grote stad. En toch voelde ik me er als een vis in het water.” Na SBS6 volgt een stage in Suriname, en daarna werkt ze als parlementair verslaggever bij persbureau NOVUM Nieuws, een baan die ze combineert met haar vervolgstudie Politicologie.
Liefde voor het Midden-Oosten
“In 2003 begon de oorlog in Irak, een oorlog waar iedereen het over had. En ik wilde dat wel zien. Dus besloot ik te gaan, als student,”, vertelt Bette. “Dat vond ik fascinerend. Daar zag ik hoe hard de complexiteit uit onze wereld botste met de problemen in de wereld daar. Iedere zomer ben ik teruggegaan naar het Midden-Oosten. Syrië, Irak, Libanon; ik schreef overal stukken over als freelancer voor het Nederlandse Dagblad. Daar is mijn liefde voor het Midden-Oosten ontstaan.”
Wanneer het Nederlandse parlement in 2006 besluit om soldaten naar Uruzgan te sturen, staat Bette als eerste bij het ministerie van Defensie met de vraag of ze met het leger die kant op mag. De reis opent haar ogen voor de manier waarop de journalistiek in een oorlogsgebied werkt. “Ik merkte dat de pers alleen met de militaire kopstukken sprak, niet met de mensen die daar wonen. Ook onze soldaten bleven veelal op de basis. Daardoor hadden ze geen idee wie de vijand was. Dat vond ik onbegrijpelijk. Terug in Nederland wilde die gedachte me maar niet met rust laten. Er stierven elk jaar meer mensen. En de sterke legers waren niet sterk in Afghanistan. Hier moest ik iets mee. En dus ging ik terug naar Afghanistan, maar dan zonder het leger. Ik sprak met de Westerse generaals en diplomaten in Kabul, maar ook met zeker 150 Afghanen. Langzaam begon ik het wat beter te snappen.”
De waarheid boven tafel
Het resultaat is haar eerste boek: ‘Expeditie Uruzgan: de weg van Hamid Karzai naar het paleis’, waarin ze op heldere wijze de moeizame weg naar de macht van president Hamid Karzai beschrijft en de rol die de Amerikanen hierbij hebben gespeeld. Het is boven- dien het begin van Bette’s zoektocht naar de gevreesde talibanleider mullah Omar. “In totaal heb ik vier jaar in Afghanistan gewoond om onderzoek te doen”, vertelt ze. “Ik ben op zoek gegaan naar de mensen die hem echt hebben gekend.”
“Mijn Friese mentaliteit en nuchterheid waren mijn grootste voordeel”
Het brengt haar tot in de gevaarlijkste delen van Afghanistan. Toch is ze geen moment echt bang. Bette: “Het was lange tijd niet zo gevaarlijk als in de westerse pers werd beschreven. Daarnaast kreeg ik toegang omdat ik niet veroordelend was. Ik zag bij de grote journalisten ook wel een vooringenomenheid over de tradities in Afghanistan. Zij kwamen uit New York of Parijs en wisten niet wat ze overkwam. Het is een andere wereld, maar ik was een stuk minder veroordelend naar het leven in de dorpen en de
wat conservatievere manier van denken. Ik denk dat het opgroeien in een dorp daar bij helpt. Daardoor weet ik als geen ander hoe het werkt in zo’n gesloten gemeenschap. Ik begrijp wat er gebeurt.
Mijn Friese mentaliteit en nuchterheid waren echt mijn grootste voordeel. Ook kwam er een oerdrift in mij naar boven toen ik ontdekte dat het Westen in Afghanistan zat zonder al te goed haar huiswerk te doen en volledig vervreemd te zijn van de Afghanen, waardoor ze de strijd verloren. Dat gat tussen wat wij hier bedachten in het Westen en wat daar speelde, daar wilde ik iets aan doen.”
Niets is wat het lijkt
Het verschil tussen het achttienjarige meisje dat niet voor de Journalistiekopleiding in Zwolle durft te kiezen en de stoere journaliste die ze vandaag de dag is, kan bijna niet groter zijn. Bette lacht. “Ik ben zelfverzekerder, ja. Zo kon ik aantonen dat de top van de wereldlegers mullah Omar zocht in Pakistan, maar zoals uit mijn onderzoek blijkt, zonder enkel bewijs. Ik vond zijn onderduikadres in Afghanistan, niet ver van een van hun bases. In de journalistiek heb ik nu internationaal een reputatie. Het loont om veldonderzoek te doen, niet al te dicht tegen de politieke top aan te zitten.”
Een opvallende uitspraak voor een docente die lesgeeft aan dé elite universiteit van Frankrijk: de École de Sciences politiques in Parijs. “Ik geef één semester per jaar colleges over Afghanistan aan studenten in Parijs, die de toekomstige besluitvormers van deze wereld zijn. De leiders van de toekomst. Ik wil hen juist laten zien dat ze verder moeten kijken dan hun neus lang is. Luister naar een ander en probeer niet te verdrinken in de wereld van de bureaucratie waar jullie middenin zitten; dat is mijn belangrijkste boodschap. Dat verhaal kan ik uitstekend vertellen aan de hand van mijn ervaringen in Afghanistan. Niets is wat het lijkt.”
“Durf kritisch te zijn en durf dwars te liggen als dat no- dig is”
Een geliefde rebel
Daarmee is Bette een rebel op de universiteit. Maar wel een geliefde rebel. “Ik geef mijn colleges inmiddels twee keer per dag, omdat er zo veel studenten zijn die dit willen horen. Durf kritisch te zijn en durf dwars te liggen als dat nodig is. Wie had ooit gedacht dat ik dat zou roepen”, lacht ze.
